صفر تا صد نحوه محاسبه چهلم مرده و برگزاری آن

در میان رسوم دیرینه ما ایرانیان، برگزاری مراسم یادبود برای عزیزان از دست رفته، به‌ویژه مراسم چهلم، جایگاه ویژه‌ای دارد. در این روزها، خانواده و دوستان گرد هم می‌آیند تا ضمن گرامیداشت یاد و خاطره متوفی، برای آرامش روح او دعا کنند. تهیه‌ی ملزومات این مراسم، از جمله پک ترحیم با محتویات مورد نیاز، بخش مهمی از تدارکات به شمار می‌رود. اما سوالی که برای بسیاری پیش می‌آید، نحوه دقیق محاسبه چهلم متوفی است؛ اینکه این رسم از کجا نشأت گرفته و چگونه زمان آن مشخص می‌شود. در ادامه، به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت تا ضمن آشنایی با چگونگی محاسبه آن، نگاهی نیز به فلسفه و اهمیت برگزاری این مراسم بیندازیم.

نحوه محاسبه چهلم مرده

در آموزه های دینی و شریعت اشاره مستقیمی به نحوه محاسبه چهلم مرده نشده است و صرفا برپایی این‌گونه مجالس و تذکره و دعا برای میت را پسندیده دانسته است. بنابراین، هیچ مبنای دینی خاصی برای روز چهلم وجود ندارد، اما با تفسیر وقایع دینی و تعالیم برگزیدگان شریعت، درمی یابیم که چهلمین روز پس از مرگ شخص، روز خاصی محسوب می شود. شاید معتبرترین حدیثی که در این زمینه قابل استناد باشد، بیان پیامبر اسلام به ابوذر در مورد احوال مؤمن باشد که فرمود: “ای ابوذر، وقتی مؤمنی از دنیا می رود، زمین تا چهل روز برای او عزادار می شود.” چه بسا زمینه و منشأ اجتماع و عزاداری اربعین نیز همین باشد.

همانطور که گفتیم آموزش دقیقی در مورد محاسبه چهلم مرده وجود ندارد و هدف یاد آن مرحوم و دعا برای اوست، اما با مراجعه به تاریخ در می یابیم که اربعین امام حسین(ع) (ع) دقیقا ۴۰ روز از شهادتش می گذرد. ایشان را محترم می دانند و ملاک محاسبه چهلمین روز وفات ایشان، زمان شهادت بوده و زمان دفن، ملاک تعیین وقت مراسم اربعین نبوده است. اگر اینطور است باید ۲۳ صفر را اربعین تلقی کرد.

آیا می شود چهلم را زودتر گرفت؟

نکته ای که باید مورد توجه قرار گیرد این است که مراسم سوم، هفتم، چهلم فقط برای حفظ یاد و خاطره رفتگان و آرامش دل بازماندگان است. اما در مورد محاسبه چهلمین و سالگرد وفات و زمان سوگواری از جمله مراسم چهلم، بهتر است طبق سنت و آداب و رسوم جامعه عمل شود و از بدعت ها خودداری کرده و از دیر یا زود برگزار کردن آن خودداری کرد.

در مجموع در فرهنگ و روایات اسلامی ۴۰ عددی خاص و مقدس است چرا که در احادیث بسیاری از پیامبران از جمله حضرت محمد (ص) در سن چهل سالگی به نبوت نائل شدند و غیره. بنابراین انجام این مراسم مذهبی در چهلمین روز پس از مرگ فرد مطلوب است. اما در پاسخ به این رسم باید بگوییم که در این عرف هیچ احکام و قانون شرعی و عقلایی وجود ندارد. در این مقاله روش محاسبه چهل مرده و متوفی را به طور کامل و از جوانب مختلف بررسی کرده ایم.

دلایل برگزاری جلسات سوم، هفتم و چهلم و…

حکمت برگزاری سومین، هفتمین، چهلمین سالگرد برای مرحوم چیست و آیا در آموزه های دینی و شرعی به این موضوع اشاره شده است یا خیر؟ برای پاسخ به این سوال باید بگوییم که در قرآن و روایات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله اشاره خاصی به این موضوع نشده است، اما طبق روایاتی که درباره مردگان و بازماندگان وجود دارد، می توان پذیرفت که پاسخی برای این سوال داشته باشیم.

• دسته اول این روایات، به وضعیت مردگان پس از مرگ و آنچه در عالم برزخ از بازماندگان خود نیاز دارند می پردازد.
• دسته دوم شامل حالات بازماندگان می شود که چنین جمعی می تواند غم آنها را کم کند و بودن در کنار دوستان و آشنایان باعث دلگرمی آنها می شود و اندکی از غم آنها می کاهد.
• بخش آخر روایات درباره زمانی است که روح متوفی به زمین باز می گردد. بر اساس این روایت، این روزها شامل روز سوم، هفتم و چهلم است، بنابراین برگزاری مجالس در این روزها موجب آرامش روح انسان می شود.

اما دلیل شرعی و عقلانی آن این است که مراسم های سوم، هفتم و چهلم فقط برای حفظ یاد آن مرحوم و نیز تسلی دل بازماندگان و هم چنین طبق عرف جامعه است. از قدیم الایام تا به امروز بستگان اموات با برگزاری چنین مراسمی هم به آرامش می رسند و هم برای عزیزان خود دعا و طلب مغفرت می کنند. اغلب برای این مراسم از پک ترحیم استفاده می شود که نگرانی عزاداران را از پذیرایی کم می کند.

اما مهم ترین حدیثی را که در این مورد ذکر شده می بینیم:

به فرموده پیامبر اکرم (ص):

“مردگان‌تان را که درون قبرها آرمیده اند، فراموش نکنید. مردگان‌تان به احسان شما امید دارند. آن‌ها زندانی هستند و به اعمال نیک شما تمایل دارند. آنها خود، قادر به انجام کاری نیستند، شما با صدقه و دعا، آن‌ها را خوشحال نمایید.”  (انوار الهدایه، ص ۱۱۵)

به فرموده امام صادق (ع):

“مرده با دعا و طلب رحمت و آمرزشی که برای وی می شود شاد می‌شود، به همان ترتیب شخص زنده نیز به واسطه‌ی هدیه‌ای که به وی می‌دهد، آرامش یافته و خوشحال می‌شود.”    (محجه البیضاء، ج ۸، ص ۲۹۲(

چرا مراسم چهلم را به تعداد فرزندان کم می‌کنند؟

در برخی از نقاط کشور برای تعیین تاریخ دقیق چهلمین مراسم متوفی، مرسوم است که تعداد فرزندان متوفی را با کم کردن از عدد ۴۰ محاسبه می کنند تا چهلم متوفی محاسبه شود. نتیجه این عدد روز چهلم در نظر گرفته شده است. به عنوان مثال، اگر متوفی ۴ فرزند داشته باشد، مراسم چهلم در روز سی و ششم برگزار می شود. البته در برخی مناطق دیگر، تنها تعداد پسران را از عدد ۴۰ کم می کنند.

برگزاری مراسم چهلم

روش های مختلفی برای پذیرایی از مهمانان مراسم چهلم مرده وجود دارد که یکی از آنها استفاده از پک‌های آماده است. پک‌هایی که بسیار شیک و شامل میوه، شیرینی، نوشیدنی، پک حلوا و خرما و … است. شما میتوانید در وبسایت سبزینه پک (تشریفات سبز) نسبت به خرید پک ترحیم اقلام کنید.